Welkom in het vaderland
Dr. L. de Jong (10b, II, pag. 1138) wijdt er een paar zinnetjes aan:
Het kamp te Neu-Brandenburg werd door de Russen bevrijd op 28 april. Enkele dagen tevoren had de Duitse kampleiding geëist dat de krijgsgevangenen te voet westwaarts zouden trekken – dat was geweigerd. Dat de bevrijding met grote vreugde werd begroet, spreekt vanzelf, maar op die vreugde volgde teleurstelling: dag na dag, week na week verstreek en men merkte niets van enige repatriering.In elk geval zat Henk de Pater op 27 mei nog in Neubrandenburg. In het eerste levensteken dat sinds maanden Nederland bereikte – het laatste van de oorlog – schrijft hij:
Lieve Moeder en Pucky,
Alles goed, veel meegemaakt. De helft is hier al weg, naar huis. Hoop gauw te komen. Ik ga dan naar mijn Moeder, aangezien ik niet weet waar jij momenteel woont. Aan alles komt een eind. Ook aan Duitsland. De moffen zijn kapot! Heel veel liefs van je innig liefh. Henk.
Verwoeste steden
Een van de gevangenen in Neubrandenburg was de Apeldoornse arts en beroepsmilitair dokter Piekema. Toen een jongeman uit Ugchelen halverwege mei een gewonde uit dat kamp moest ophalen, maakte mevrouw Piekema van de gelegenheid gebruik om mee te gaan. De Oorlogskroniek van Apeldoorn (29 mei 1945) geeft een goede indruk van de chaos onderweg, die de later vrij te laten krijgsgevangenen nog wachtte:
Het ging niet zonder moeilijkheden gepaard. Mevrouw Piekema moest eerst de nodige grenspapieren zien te krijgen. Dat werd door de ambtenarij vertraagd. De Britten en Amerikanen waren zeer behulpzaam en zorgden voor verschillende formaliteiten en voor benzine.
Het grootste oponthoud vond bij de Elbe plaats. Daar is het begin van de Russische (sector). Een Russische soldaat moest zelfs een eind meerijden om doortocht door volgende douaneposten te krijgen. Deze zijn tientallen kilometers ten oosten van de Elbe. Zij mochten dan ook tenslotte weer alleen doorrijden.
Dokter Piekema geloofde zijn ogen niet toen hij zijn vrouw in het kamp ontmoette. Hij mocht zodoende eerder vertrekken dan op het programma stond.
De auto heeft in totaal 1.700 kilometer moeten afleggen. Zij zagen niets dan verwoeste steden, opgeblazen bruggen en zeer slechte wegen. Onze dokter heeft natuurlijk zeer veel te vertellen. Hij is de eerste voor ons die uit de Russische zone terugkeert.
Solidariteit
Volgens dr. L. de Jong (deel 12-I, pag. 114) ging de repatriëring van de krijgsgevangenen in de Russische zone niet van een leien dakje. Pas eind mei bereikten de geallieerden en de Russen een overeenkomst over het wederzijds terugsturen van bevrijde krijgsgevangenen. Pas begin juni vond de afvoer vanuit Neubrandenburg plaats, per trein of in vrachtauto’s; uit andere kampen begon de aftocht soms zelfs te voet.De Franse officieren in Neubrandenburg weigerden zich te laten repatriëren, zolang zij de in Ravensbrück bevrijde Franse vrouwen niet konden meenemen, meldt De Jong. Hun Nederlandse collega’s waren niet zo solidair:
De Nederlandse officieren die wisten dat er nog Nederlandse vrouwen in Ravensbrück waren, vertrokken zonder dezen. De vrouwen werden pas na het vertrek der Nederlandse officieren door de Fransen naar Neu-Brandenburg gehaald en samen met de Fransen verlieten zij dat kamp eerst eind juni.
Afscheid
Uit het dagboek van mr. P.L.J.M.A. Müller blijkt dat de Amerikanen en de Engelsen meteen al op 17 mei door de Russen per auto werden afgevoerd. De Fransen en de Belgen gingen de volgende dag (volgens De Jong - voorgaande alinea - bleven de Fransen echter nog even). Maar ongezellig was het niet:
Bezoek aan de pantserkazerne, alwaar iederen middag bal met de meisjes uit den Balkan en de band der cadetten.
Het Kwartet Walther Boer, een van de orkesten in het kamp, geleid door de beroemde
dirigent. V.l.n.r. S.D. Duyverman, 1e viool, H.C.C.M. Kuipéri 2e viool, P.S.C. baron van Randwijck,
altviool, dr. C.L. Walther Boer, violoncel. In welke samenstelling na de bevrijding werd opgetreden
is onbekend. (Foto collectie
Mohr) >
En ’s avonds muziek van dr. Walther Boer..
Maar op 19 mei volgt een ‘officieel bericht’: ‘Het kamp moet binnen veertien dagen worden ontruimd. Waarschijnlijk gaan we per trein via Berlyn’.
Maadag 21 mei staat in het teken van het naderende afscheid:
Ingepakt en schoenen gerepareerd. 3 uur afscheidsbezoek aan het kerkhof met speech veldprediker Vaandeldrager. Defilé langs de Nederlandsche graven, aldaar avondgebed. 10.30 uur cabaret in barak 12a o.a. interview met Joodsche legioensoldaat.Wat voor soort militair mr. Müller bedoelt is onbekend. Ongetwijfeld ging het niet om een soldaat uit het toen bekende Nederlandsch Legioen.
Bedden genoeg
Iedere terugkerende offcier heeft zijn eigen reisverhaal, vol hindernissen, ontberingen en ergernissen. De eerste 300 Nederlanders, waaronder ‘de Colditzers’ en dus ook Leo de Hartog, gingen pas op 29 mei naar huis; de eerste etappe in een colonne Russische vrachtwagens. Ze kwamen rond middernacht aan in Dömitz aan de Elbe, de demarcatielijn, waar ze de volgende middag door de Britten zouden worden opgehaald. Een overnachtingsplaats was daar volgens de Russen gemakkelijk te regelen:
Wijzende op de omliggende huizen zeiden ze: ‘Daarin staan bedden genoeg en als jullie alle kerels er uit jagen blijven de vrouwen achter. Wat wil je als oud-krijgsgevangene nog meer. Neem maar wraak voor wat ze jullie hebben aangedaan!’
Eindeloos getalm
Op 24 mei lijkt er voor mr. Müller eindelijk schot in te komen.
24 Mei - Bericht dat morgen met onze afvoer wordt begonnen. Om 7 uur verschynen echter 55 auto’s en om 8 uur vertrekt het Ie en de helft van het IIe Bataljon. Aan de volgorde van registratie wordt geen hand gehouden.
25 Mei - ’ s Morgens vertrekken nog 10 auto’s. De rest in afwachting en de leege barakken worden geïnspecteerd op boeken en eetwaar.
26 Mei - Bericht, dat we met de trein zullen vertrekken. By onderzoek blykt er geen trein te zyn.
27 Mei - Den heelen dag afwachten of we vertrekken zulen of niet.
28 Mei - Om 10 uur met wagens naar het station, alwaar wel een trein, maar geen locomotief. ’s Avonds arriveert op het uitgebrande station een trein met Ukrainische meisjes. De band speelt op het perron en tot laat in de nacht is het bal.
29 Mei - Huldiging op het perron van aalmoezenier van der Maden by zyn 25jarig priesterjubileum. Toespraak van majoor v.d.Kroon en toepasselijk lied van het kerkkoor. Om 10 uur vertrokken naar Gustrow via Lalendorf, waar een postwagen in een verlaten trein geplunderd wordt. In Teterow veel Nederlandsche locomotieven. Te Gustrow om 4.30 uur gearriveerd en in het station gebivakkeerd. De kazerne, welke ter onzer beschikking was gesteld, had een overbevolking van kleine dieren en werd vriendelyk afgewezen.
30 Mei - Om 10 uur per auto naar Grewitz, waar we van de Russen soep met vleesch en thee ontvangen. In een gebouw aldaar veel fietsbanden, welke voor velen een aangenamen buit waren. Om 6 uur door de Engelschen per auto afgehaald en gebracht naar Lüneberg. By de demarcatielyn kauwgummi en lucifers ontvangen. Sigaretten waren welkomer geweest.
Dagblad De Stem (Breda), 29 mei 1945 (Oorlogskranten - Geheugen van Nederland) >
31 Mei - Om 8 uur per auto na een Engelsch ontbyt vertrokken. 7.30 uur gearriveerd te Diepholz en in een barakkenklamp doorgebracht.
1 Juni - Medisch onderzoek en geregistreerd door Fransche meisjes. ’s Avonds in het dorp bioscoop by de Engelsche bezetting.
2 Juni - Met een handwagen de zware bagage naar het station gebacht en om 2 uur per trein in vuile open kolenwagens vertrokken, terwyl de Duitsche treingeleider in een gesloten wagon reist. Van je vrienden moet je het maar hebben. Per wagon een groot blik biscuit en corned beef. Via verwoest Osnabrück ondergebracht in een kamp. Geregistreerd, geflit en onderzocht op teeken SS. Geen krib, noch stroo, maar enkel plankenvloer. Brood en roggenpap. Door een Nederlandsch verbindingsofficier per 25 man ingedeeld per auto. Achteraf bleek, dat dit heerschap niet eens de moeite genomen had onze aankomst aan de Nederlandsche autoriteiten mede te deelen.
NKVD Lager Fünfeichen
< Op de plaats van Kamp Neubrandenburg is een
gedenkteken opgericht
(in het Duits een ‘Denkmal’), waarop de slachtoffers van krijgsgevangenkamp en NKVD Lager worden herdacht.
(Oorlogsmusea.nl).Kamp Neubrandenburg, Stalag II A, zou daarna nog goede diensten bewijzen. De Sovjet-bezettingsmacht maakte er een Speziallager van, waar ‘als gefährlich eingestufte Personengruppen für eine bestimmte Zeit interniert werden’. In NKWD-Lager Nr. 9 Fünfeichen werden tussen 1945 en 1948 rond 15.000 personen opgesloten, waarvan er 4.800 door ziekte en honger bezweken – later werden er nog massagraven gevonden.. In november 1948 werd het kamp opgeheven.
Hartelijk welkom
De terugkeer in het Vaderland betekende voor mr. Müller één aaneenschakeling van teleurstellingen:
Zondag 3 Juni - 7 uur H. Mis. 9 uur per auito vertrokken naar Glanerbrug. Van 10 tot 5 uur zonder eten of drinken langs de weg by de grens gelegen. Rookwaar was blykbaar ook nog te veel voor ons. Welkom in het vaderland. Enschede weigert te ontluizen omdat het zondag is. Per bus naar Oldenzaal en aldaar ontluisd en geregistreerd. Ingekwartierd by Nieuwenhuis, alwaar bal met Engelsche officieren. Eindelyk weer eens een fatsoelyk bed en gegeten aan een gedekte tafel.
4 Juni - Laten wegen 59 K.G. Geld geleend om een kaart naar huis te kunnen schryven., aangezien we doelloos een heelen dag zonder een cent op zak door Oldenzaal rondlummelen. De eenige behoorlyke gelegenheid gereserveerd voor de Engelsche officieren en worden we eruit gemikt. We leven wel in een bevryd Nederland.
5 Juni - Ruzie met een nieuw gebakken majoor over de marschverpleging, die we niet ontvangen. Om 10 uur per auto vertrokken naar het kamp Herryzend Nederland te Austerlitz, dat speciaal was ingericht voor opname van krygsgevangenen. Om 2 uur gearriveerd en eerst om 6 uur een bord soep. Er wordt van regeeringswege wel uitstekend gezorgd voor teruggekeerde krygsgevangen officieren. In deze zouden ze nog heel wat van de Russen kunnen leeren. Rookwaar was blykbaar te goed voor ons. Geregistreerd en geen geld ontvangen, omdat de centen na de eerste uitreikingen op waren. In de cantine vry bier, omdat we toch geen geld hadden om te betalen. In Zeist gaan slapen.
Woensdag 6 Juni 1945 - Om 8.30 uur per auto uit het kamp vertrokken en om 12 uur na 3 jaar thuis gearriveerd.
